Bevolkingsregisters - Corrie Vogelaar

Idyllisch

Wolphaartsdijk, Dorpsstraat in 1905

'Het Slop' (later Prins Bernhardstraat) in Oud-Sabbinge in 1905

Oud-Sabbinge, omstreeks 1920

Hoe idyllisch de oude foto's er ook mogen uitzien, het leven rond de vorige eeuwwisseling was voor een arbeidersgezin niet makkelijk op het 'eiland' Wolphaartsdijk. Dat is één ding dat valt op te maken uit de bevolkingsregisters.

Corrie heeft momenteel onder handen de bevolkingsregisters van Oud-Sabbinge, vroeger wijk C van de gemeente Wolphaartsdijk. Bladzijde voor bladzijde werkt ze de boeken door en zet de gegevens in een database.

Aan het werk in de vrijwilligerskamer van het Gemeentearchief. 

Een voorbeeld van een scherm uit de database van de bevolkingsregisters

Als de database straks beschikbaar is via de website van het Gemeentearchief, vormt deze een prachtige bron van onderzoek. Voor stamboomonderzoekers, dat spreekt. Maar ook voor sociaal-historisch onderzoek.

Arbeidsmigratie

Wat Corrie het meest opvalt, zijn de vele verhuisbewegingen. De seizoensmigratie is duidelijk af te lezen. Arbeiders wisselden per paar maanden, maar ook wel per maand en soms nog sneller van woning. En elke keer opnieuw werd dat genoteerd.

Van een zeker inkomen was geen sprake, dat blijkt hier wel uit. Dat inkomen was zo onzeker dat sommigen hun heil elders gingen zoeken. Regelmatig komt ze tegen dat iemand naar Noord-Amerika vertrekt.

Zo ziet ze ook meisjes die naar Den Haag, Rotterdam of Haarlem vertrekken, om te gaan werken als dienstmeisje. 

Johanna Vleugel 

Een willekeurige bladzijde. Wijk C nummer 92.

8 mei 1878, Johanna, echtgenote van Jacobus Vleugel, vertrekt naar het krankzinnigenhuis St. Joris Gasthuis in Delft.

Johanna heeft dan drie kinderen, Sara, Janna en Adriaan. Maar ook zijn er zeven namen doorgestreept. In de periode tussen 1870 en 1878 zijn zeven kinderen van Johanna overleden. Op zo'n moment begrijpt Corrie wel dat de vrouw in het krankzinnigenhuis terechtkwam.

De kinderen hebben een paar maanden tot een jaar geleefd. 

De eerste drie heetten alledrie Jan. De vierde was Willem, de vijfde ook. Daarna kwam er een dochter, Wilhelmina, en toen er vervolgens weer een zoon geboren werd, was het weer Jan.

Die Jantjes Vleugel komen voor haar tot leven. Ze neemt het niet mee naar huis maar toch, het grijpt wel aan als je het zo zwart op wit ziet staan. Misschien is het een besmettelijke ziekte geweest, want ze ziet dat het bij de buren ook gebeurde. Het moet een zwaar leven geweest zijn. De vrouwen kregen veel kinderen, die ze ook makkelijk weer verloren. Wijk C nummer 92 is tegenwoordig de Prins Bernhardstraat. Of het huis van Jacobus en Johanna Vleugel er nog staat? Misschien gaat ze een keer kijken.

Al doende krijgt ze een vrij compleet beeld van het dorp. Dat sommigen niet meer in het gareel konden lopen, vindt ze heel begrijpelijk. Ze heeft al diverse keren gezien dat mensen naar de strafkolonie in Veenhuizen gingen. 

Gemeente Wolphaartsdijk

Al die verhuisbewegingen van de inwoners werden in dikke boeken genoteerd. Dat gebeurde in het gemeentehuis. De mensen waren verplicht verhuisbriefjes in te leveren. Soms is zo'n briefje in het boek geplakt. Het gemeentehuis stond aan de Dorpsstraat (tegenwoordig Hoofdstraat) in Wolphaartsdijk.  

De voormalige gemeente Wolphaartsdijk (die in 1970 in Goes opging) bestond uit de dorpen Oostkerke (wijk A) en Oud-Sabbinge. Wijk B waren de hoeves in het buitengebied.

Wolphaartsdijk was het eiland en wat nu Wolphaartsdijk heet, was vroeger Oostkerke. Er was ook een Westkerke, maar dat is al in 1377 verdwenen, door een stormvloed. Diverse straatnamen herinneren aan de vroegere dorpen, zoals de Oostkerkestraat en de Westkerkseweg.

Het gemeentehuis aan de Dorpsstraat omstreeks 1905

De Dorpsstraat, 1905

Griffioen

Naderhand, in 1926, werd een nieuw gemeentehuis gebouwd, De Griffioen.

Dorpsgezicht uit 1923 met de plaats waar een paar jaar later De Griffioen zou komen

De Griffioen in 1955. Het plein is er nog niet.

Straatjes 

Corrie woont zelf ook in Wolphaartsdijk, sinds enkele jaren. Oorspronkelijk komt ze uit Kortgene, maar ook toen al kwam ze wel eens in Wolphaartsdijk, met het veerbootje. Dat ze Wolphaartsdijk en Oud-Sabbinge goed kent, maakt het werken aan de bevolkingsregisters extra interessant. Het is leuk, je ziet namen die je nu nog steeds tegenkomt, zoals Nooteboom en Van Strien.

En als ze door de oudste straatjes komt, en de kleine huisjes ziet, dan denkt ze wel eens, jonge jonge, daar woonden ze vroeger met tien man in. Aan de Oude Kade bijvoorbeeld.

Hield ze altijd al van geschiedenis? Op school vond ze het maar saai en droog. Alhoewel, de Tweede Wereldoorlog had wel haar interesse. Als meisje van zeventien al abonneerde ze zich op een maandelijkse bijlage van de PZC over de oorlog. Op vakanties bekijkt ze graag oude gebouwen en musea. In het dorpsblad De Schalm vindt ze de rubriek Raad de foto leuk. Ze leest ook niet graag zomaar een romannetje. Nee, liever iets waarvan je ook nog wat leert.

Zinvol 

Ze werkt ongeveer sinds 2000 bij het Gemeentearchief, een of twee dagdelen in de week. Ze woonde vroeger vlakbij de Wijngaardstraat waar het Archief toen zat en is een keer naar binnen gelopen. De rust in het werken destijds sprak haar aan en ze kon aan de slag. In het begin heeft ze allerlei werkzaamheden gedaan. Bidprentjes scannen en op microfiches zetten bijvoorbeeld. Maar die middagen in haar eentje in de donkere kamer vond ze toch wat minder.   

Aan de bevolkingsregisters werkt ze nu al jaren en ze wil het ook graag blijven doen. Ze hebben het gezellig met het clubje collega's. Het is leuk en zinvol werk, wat haar niet gauw verveelt. Als ze net ingevoerd heeft dat een landarbeider op een bepaald adres is gaan wonen en hem even later weer op een ander adres moet inschrijven, dan vult ze dat gewoon in en denkt ze niet iets als verdorie, alweer een verandering. 

Dit interview is afgenomen in 2014.